Простыя боты лесніка, абшарпаны блакнот з запісамі, гадзіннік, які адмярае дзесяцігоддзі… Яго гісторыя, даўжынёю ў жыццё, пачалася ў роднай вёсцы Белы Лясок, сярод цішыні беларускага лесу. Свой працоўны шлях пачынаў 70 гадоў таму, калі маладыя дрэўцы былі зусім малыя, а неба здавалася намнога вышэй. Тады ён не мог нават уявіць, як аднойчы лёс крута зменіць яго жыццё і дасць зусім іншыя магчымасці. Нават цяпер, стоячы на парозе сваёй хаты, акідвае поглядам знаёмыя сцежкі і, ўсміхаючыся, кажа: «Жыццё праляцела як адно імгненне, а колькі ўсяго тут было…»
Сцяпан прыйшоў у лясніцтва адразу пасля войска і прайшоў шлях ад простага лесніка да начальніка ўрадавай рэзідэнцыі «Віскулі». Спачатку тры гады служыў у авіяцыі: пачынаў у Жытоміры, а потым у Кіеве.
— Тады быў цудоўны час, — успамінае юбіляр. — Ні табе межаў, ні высокіх платоў. У Савецкім Саюзе ўсе жылі дружна, не было ні варожасці, ні нянавісці. Ездзілі адзін да аднаго ў госці, жаніліся, і ніхто не мог уявіць, што наступіць зусім іншы час.
Падчас вучобы ў Мінскім тэхналагічным інстытуце пачынаючы спецыяліст ужо працаваў у Шарашэўскім лясніцтве Пружанскага лясгаса, набіраўся вопыту, асвойваў асновы прафесіі. Пасля атрымання дыплома інжынера лясной гаспадаркі перайшоў у Белавежскую пушчу, бліжэй да дому. Вопытнаму інжынеру затым прапанавалі пасаду начальніка рэзідэнцыі «Віскулі». І да выхаду на заслужаны адпачынак ён заставаўся верны любімай справе, з высокай адказнасцю ставіўся да прафесійных абавязкаў.
Менавіта тут, у паляўнічай рэзідэнцыі, адбываліся вялікія палітычныя падзеі. У 1991 годзе ў Віскулях былі падпісаны Белавежскія пагадненні аб спыненні існавання СССР.
— Калі складалі і падпісвалі пратакол рашэння, а гэта было 8 снежня (з 11.00 раніцы да чатырох гадзін дня), адключылі ўсе тэлефоны, баяліся, што Гарбачову раней часу дакладуць, і той іх, мякка кажучы, ізалюе. Пазней мы даведаліся, што першым пра Белавежскае пагадненне даведаўся тагачасны міністр абароны СССР Шапашнікаў. А потым ужо Старшыня Вярхоўнага Савета БССР Шушкевіч патэлефанаваў Гарбачову, а Ельцын у гэты дзень доўга размаўляў з амерыканскім прэзідэнтам Бушам прама з рэзідэнцыі. Тады ўсе жартавалі, што да Белага дома хутчэй датэлефанаваліся, чым да Масквы.
Сцяпан Мартысюк стаў сведкам вялікіх падзей, бачыў першых асоб дзяржаў, назіраў за закрытымі сустрэчамі і дыпламатычнымі перамовамі, меў магчымасць размаўляць з кіраўнікамі дзяржаў. Супрацоўнікі ўрадавай дачы заўсёды знаходзіліся ў стане павышанай гатоўнасці «№1» — гэта значыць, усё начышчана, напрасавана, прадумана да дробязяў, каб у любы час сустрэць высокіх гасцей на належным узроўні. Таму паняцце «нечакана» — гэта было не пра іх.
За гады працы ў Віскулях Сцяпан Іосіфавіч успамінае, як высокія госці паводзілі сябе ў нефармальнай абстаноўцы. Адышоўшы ад спраў, удыхнуўшы пушчанскага паветра, можна было крыху расслабіцца: нехта любіў шумныя застоллі, іншыя аддавалі перавагу адзіноце, а многім падабалася паляванне. Але ўсіх іх аб’ядноўвала адно — захапленне высакароднасцю Белавежскай пушчы.
— Паколькі рэзідэнцыя знаходзілася на тэрыторыі майго лясніцтва, то я меў магчымасць назіраць за лідэрамі дзяржаў амаль увесь свой працоўны шлях. Машэраў з Кісялёвым прыязджалі практычна кожныя выхадныя. Першы сакратар Цэнтральнага Камітэта кампартыі БССР вельмі любіў паляванне, але яшчэ больш шанаваў прыроду, мог доўга стаяць і слухаць, як шуміць лес, — успамінае былы начальнік комплексу. — Ён заўсёды быў ветлівым, кожнаму руку падасць, за жыццё пагаворыць, не тое, што Кісялёў. Той стараўся трымацца ад персаналу далей, пануры такі, напышлівы. Шкада, што Машэраў так рана пакінуў нас, выдатны мужык быў: сумленны, просты, адкрыты. А вось Ельцын быў чалавекам прамым, без цырымоній. Казаў, што думае, прама ў вочы. Пасля падпісання дамоў атмасфера была вельмі напружанай, мы гэта таксама адчувалі. Але для нас, працаўнікоў, галоўным заставалася якасна выконваць сваю працу.
Сцяпан Іосіфавіч — не проста сведка гісторыі, а яе важкая частка. Ён нарадзіўся пры Польшчы, вырас пры савецкай уладзе, дзяцінства прайшло пад нямецкай акупацыяй, і толькі пасля Перамогі ўсё стала на свае месцы. Памятае, як мянялася краіна, як разбураліся імперыі, ствараліся новыя дзяржавы. І, нягледзячы на ўсе перапетыі лёсу, заставаўся верным пушчы, прафесійнаму абавязку, сям’і і сваёй малой радзіме. Ён выгадаваў траіх сыноў, якія заўсёды ганарыліся сваім бацькам, які стаў для іх выдатным прыкладам мудрасці, жыццялюбства, справядлівасці. Дарэчы, малодшы сын, Алег таксама працуе ў Віскулях — спецыяліст па абслугоўванні комплексу.
У свае 90 гадоў Сцяпан Іосіфавіч застаецца ў страі: сочыць за навінамі, цікавіцца палітыкай, сусветнымі падзеямі і з гонарам кажа: «Я шчаслівы чалавек, усё жыццё пражыў у пушчы і бачыў тое, што іншым ніколі не снілася». І гэта праўда. Ён успамінае яркія моманты жыцця з нейкім асаблівым трапятаннем і па-ранейшаму адчувае непарыўную сувязь з лесам, якому прысвяціў усё сваё жыццё.
Ірына Велясевіч
Фота аўтара